Serebral iflic – insan bədənində əzələlərin hərəkətinə, tonusuna və ya duruşuna təsir edən fiziki qüsurlar qrupuna verilən addır. Serebral iflic inkişaf zamanı, əsasən də doğuşdan əvvəl yetişməmiş beyin zədələnməsi nəticəsində yaranır. Buna görə serebral iflicin əlamətləri və simptomları körpəlikdə və ya məktəbəqədər yaşda görünür. Bu, ümumiyyətlə, hərəkət pozğunluqlarına və əlaqəli anormal reflekslərə, əzaların və gövdənin laxlığına və ya sərtliyinə, anormal ayaq üstə dayanmağa, qeyri-iradi hərəkətlərə, qeyri-sabit yeriməyə və ya bunların birləşməsinə səbəb olur.
Serebral iflic nə zaman baş verir?
Serebral iflic ən çox uşaq doğulmazdan əvvəl beyin inkişafındakı anormallıq və ya pozğunluq nəticəsində yaranır. Bir çox hallarda bu zərərin dəqiq səbəbi bilinmir.
Beyin inkişafında problemlər yarada biləcək bir neçə amil var:
- Ana infeksiyalarının inkişaf etməkdə olan fetusa təsiri.
- Anormal inkişafa səbəb olan irsi gen mutasiyaları.
- Beyində və ya ətrafında iltihaba səbəb olan körpə infeksiyaları.
- Qəza və ya düşmə nəticəsində baş zədəsi.
- Fetal vuruş, yəni inkişaf edən beyinə qan axını pozulur.
- Ana bətnində və ya yeni doğulmuş kimi beyin qanaması.
- Ani asfiksiya, çətin doğuşa görə beyinə oksigen çatışmazlığı.
Serebral iflicdən yaranan əzələ zəifliyi, əzələ spastisitesi və koordinasiya problemləri uşaqlıq və ya yetkinlik dövründə bir sıra fəsadlara səbəb ola bilər:
- Kontraktura əzələ toxumasının şiddətli əzələ daralması, yəni spastisite nəticəsində qısalmasına verilən addır. Kontraktura sümüklərin böyüməsinə mane ola bilər, həmçinin sümüklərin əyilməsinə və oynaq deformasiyalarına və ya tam və ya qismən dislokasiyalara səbəb ola bilər.
- Müşahidə olunur ki, 40 yaşlarında Serebral İflicdən əziyyət çəkən insanların çoxu bu vəziyyətin bədənlərində yaratdığı əlavə stress səbəbindən qırx yaşlarından erkən qocalma növlərindən birinə məruz qalır.
- Yutma və ya qidalanma problemləri, xüsusilə də uşaqlıq dövründə serebral iflicli fərdlərdə qidalanmağı çətinləşdirə və qida çatışmazlığına səbəb ola bilər. Bu, həm böyüməni, həm də sümükləri zəiflədə bilər. Bəzi hallarda uşağın adekvat qidalanması üçün qidalanma borusu lazımdır.
- Serebral iflic olan şəxslərdə depressiya kimi psixi sağlamlıq vəziyyəti müşahidə oluna bilər. Sosial təcrid və əlillərlə mübarizədə çətinliklər depressiyaya səbəb ola bilər.
- Serebral iflici olan insanlar, ümumiyyətlə ürək və ya ağciyər xəstəlikləri olan tənəffüs pozğunluqlarını inkişaf etdirə bilər.
- Oynaqlara təzyiq və ya əzələ spastisitesi nəticəsində oynaqların anormal düzülüşü osteoartrit adlanan ağrılı degenerativ sümük xəstəliyinin erkən başlamasına səbəb ola bilər.
- Aşağı sümük sıxlığına, yəni osteopeniyaya görə sınıqlar hərəkətsizlik, qida çatışmazlığı və epilepsiya dərmanlarının istifadəsi kimi amillərdən qaynaqlana bilər.
Serebral iflicin əlamətləri
Serebral iflicin əlamətləri beynin zədələnməsinin yerindən və şiddətindən asılı olaraq çox dəyişə bilər.
Serebral iflic ilə əlaqəli hərəkət və koordinasiya problemləri daxildir:
- Həddindən artıq drooling və ya udma problemləri.
- Ayaq barmaqlarında yerimək, çömbəlmək, çarpaz dizlərlə yerimək, geniş addımlarla yerimək və ya asimmetrik yerimək kimi yeriş çətinlikləri
- Balans və əzələ koordinasiyasının olmaması (ataksiya).
- Düymə vurmaq və ya əşyaları götürmək kimi incə motor bacarıqlarında çətinlik.
- Əmizdirmə və ya yeməkdə çətinlik.
- Hərəkət zamanı bədənin bir tərəfinə üstünlük vermək, məsələn, həmişə eyni əllə uzanmaq və ya sürünərkən bir ayağı sürükləmək.
- Konvulsiyalar və titrəmələr.
- Çox sərt və ya çox yumşaq olmaq kimi əzələ tonusunda dəyişikliklər.
- Qolları yuxarı itələmək, oturmaq və ya sürünmək kimi motor bacarıqlarının əldə edilməsində gecikmə.
- Nitqin inkişafı gecikmələri və ya nitqdə çətinliklər.
- Normal refleksləri olan, lakin davamlı olaraq sərtləşən əzələlər (sərtlik).
- Öyrənmə çətinlikləri.
- Sərt əzələlər və şişirdilmiş reflekslər (spastiklik).
- Tremor və ya qeyri-iradi hərəkətlər.
- Yavaş, qıvrılan hərəkətlər.
Serebral iflicin diaqnozu
Diaqnoz qoymaq və digər mümkün səbəbləri istisna etmək üçün bir sıra testlər tələb oluna bilər. Bu testlər arasında ilk növbədə beyin skanları var. Uşaqda qıcolma olduğundan şübhələnirsə, EEG (elektroensefaloqramma) vəziyyəti daha dərindən qiymətləndirə bilər. Beyin taramalarına əlavə olaraq laboratoriya testlərində istifadə ediləcək qan və ya sidik nümunələri ilə genetik və ya metabolik problemlərin aşkarlanması mümkün ola bilər.
Serebral iflicin müalicə üsulları
Serebral iflicin müalicə prosesində əsas məqsəd fərdin əlamətlərini minimuma endirmək və həyat keyfiyyətini ən yüksək səviyyədə saxlamaqdır. Bunun üçün əzələ gərginliyini azalda bilən dərmanlar funksional qabiliyyətləri yaxşılaşdırmaq, ağrıları müalicə etmək və spastisite və ya digər serebral iflic əlamətləri ilə əlaqəli ağırlaşmaları idarə etmək üçün istifadə edilə bilər.
Müxtəlif müalicə üsulları, eləcə də dərmanlar serebral iflicin müalicəsində mühüm rol oynayır. Hər şeydən əvvəl, fiziki müalicə prosesi zamanı əzələ hazırlığı və məşqlər uşağın əzələ gücünü, elastikliyini, tarazlığını, motor inkişafını və hərəkətliliyini artırmağa kömək edə bilər.
Nitq-dili patoloqları birbaşa uşağa aydın danışmaq və ya işarə dili ilə ünsiyyət qurmaq bacarığını inkişaf etdirməyə kömək edə bilər.
Bəzi hallarda, müalicəvi at sürmə və ya idman kimi müntəzəm və ya uyğunlaşan istirahət və ya rəqabətli idman fəaliyyətləri serebral iflicli bir şəxsə fayda verə bilər. Bu cür terapiya uşağın motor bacarıqlarını, nitqini və emosional rifahını yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər.
Əzələ gərginliyini aradan qaldırmaq və ya spastikliyin səbəb olduğu sümük anormallıqlarını düzəltmək, xüsusən də ağır kontrakturları və ya deformasiyaları olan uşaqların qollarını, omba və ya ayaqlarını düzgün vəziyyətə gətirmək üçün sümüklər və ya oynaqlar üzərində ortopedik cərrahiyyə lazım ola bilər.
Uzman travmatoloq – ortoped cərrah tərəfindən icra olunan cərrahi əməliyyatlar kontrakturalar nəticəsində qısalmış əzələləri və vətərləri də uzada bilər. Bu düzəlişlər sayəsində fərdin hiss etdiyi ağrı azaldıla, hərəkətlilik artırıla bilər.